De overdracht van een familiebedrijf op de volgende generatie lijkt vanzelfsprekend, maar de realiteit kent veel valkuilen. Zit iedereen wel op dezelfde lijn? Heeft de beoogde opvolger ondernemersbloed? En kan het bedrijf straks zonder zijn huidige eigenaar? Het beantwoorden van die vragen moet je in elk geval niet voor je uit schuiven, zo legde Dick Demper van ING uit tijdens een bijeenkomst van ondernemers bij Bovag in Bunnik.

Demper begeleidt al tientallen jaren MKB-ondernemingen en familiebedrijven bij het overdragen van de zaak, bijvoorbeeld op de volgende generatie. Vaak wordt er door de betrokken familieleden gebrekkig gecommuniceerd over belangen, wensen, verwachtingen en mogelijkheden. Een goede voorbereiding is volgens Demper essentieel: ook al moet de geplande overdracht pas over jaren plaatsvinden, het is zaak om er nu al over na te denken.

Hij begon zijn presentatie met het tonen van een film over een gefingeerde familie met een modebedrijf. De mede-eigenaar wil het overdragen aan de volgende generatie, maar zijn zus is daar als gelijkwaardig aandeelhouder nog lang niet aan toe. Zoon één is geknipt voor het winkelgedeelte van het vak maar rekent wel op korting op de overnameprijs. Hij moet de boel samen met zijn broer, een voormalig dierenarts wiens hart bij zijn oude werk ligt, gaan runnen. De meest geschikte kandidaat, de dochter, wordt over het hoofd gezien. Intussen zijn er kapers op de kust van buiten het bedrijf. De film toont in korte tijd alles waar je tegenaan kunt lopen als het gaat om de overdracht van zaken in de familiesfeer.

Verlies van controle

“Nadenken over een bedrijfsoverdracht is lastig en gebeurt daarom vaak niet”, vertelde Demper. “Maar er niet over nadenken is het slechtste wat je kunt doen. Dat wordt vaak uitgesteld omdat men moeilijk afscheid kan nemen van wat er is opgebouwd.” Maar er zijn meer redenen voor dit uitstel: angst voor de dood of ziekte, de vrees dat het bedrijf in andere handen achteruit zal gaan, het verlies van controle en identiteit, problemen met de planning, de keuze voor de meest geschikte opvolger en de angst voor het zwarte gat na het werkzame leven.

Al deze factoren kunnen een rol spelen in het gegeven dat slechts 10 procent van de familiebedrijven de overdracht heeft geregeld voordat deze zich aandient. Een flinke groep regelt wel het nodige of denkt er in elk geval over na. Maar er zijn ook heel veel ondernemers die het voor zich uit schuiven. Daar komt nog eens bij dat lang niet elke overdracht kan worden gepland. In 40 procent van de gevallen gebeurt dat voor het zestigste levensjaar van de eigenaar, omdat deze overlijdt, ziek wordt of arbeidsongeschikt raakt.

Wees eerlijk

“Wat doet het met u en het bedrijf als u er mee stopt? Ik heb ondernemingen meegemaakt waar tientallen miljoenen euro’s omzet werd gedraaid, die toch hun motor kwijtraakten toen de ondernemer achter het bedrijf ermee ophield”, vertelde Demper. “Het is belangrijk om te zorgen dat alles fiscaal en juridisch op orde is. Aan wie draagt u over, en op welke manier? Management buy out of buy in, fusie, overname of toch binnen de familie?”

In dat laatste geval is er nadrukkelijk sprake van een extra dimensie aan de hele overdracht. Je krijgt te maken met onderlinge verhoudingen en een bepaalde manier van communiceren. “Eén van de belangrijkste aspecten is bepalen wie het meest geschikt is om het bedrijf over te nemen. Wees daar eerlijk in”, beveelt Dick Demper aan. “Als iemand geen ondernemer is maar hij of zij moet het wel worden, dan is dat niet goed voor die persoon en het bedrijf. De goede mensen lopen dan weg.”

Een goed verhaal

Een bedrijfsoverdracht kent veel financiële en fiscale aspecten. Financiers kijken daar natuurlijk uitgebreid naar alvorens bij zo’n overdracht betrokken te raken. Er wordt dan gekeken naar zaken als de markt en rentabiliteit, maar de menselijke maat gaat ook mee in de vergelijking. “U als ondernemer bent het belangrijkst. De ondernemer moet na de overdracht kunnen blijven ondernemen, ook als de prognoses niet worden gerealiseerd.” Demper sprak in dat verband zelfs van “een soort maatschappelijke verantwoordelijkheid, want een goede bedrijfsoverdracht zorgt voor continuïteit.”

Maar dat wil niet zeggen dat de financiële kant van het verhaal geen rol speelt. Er moet een goed verhaal zijn, met toekomstperspectief. Dick Demper: “Als ik geen goed gevoel heb bij iemand als ondernemer, dan haak ik af. Ik kijk naar bepaalde capaciteiten, strategie, visie, daadkracht, hoe er wordt omgegaan met kansen en bedreigingen, hoe iemand een bedrijf aanstuurt en welke commitment hij of zij heeft.”

Samenvattend stelde Demper dat een goede voorbereiding loont als het om de overdracht van een bedrijf op de volgende generatie gaat. “Stel jezelf dan ook de vraag of het bedrijf echt overdraagbaar is, of dat het juist te sterk persoonsgebonden is. En een bedrijfsoverdracht is gewoon complexe materie, dus schakel specialisten in om je bij te staan.”