Aanleren is een stuk gemakkelijker dan afleren. Daarom kan de rijschool een sleutelrol vervullen in het weren van de smartphone uit de auto, welke momenteel een van de grootste veroorzakers is van verkeersongevallen. Dat stelt gedragswetenschapper Christine Swankhuisen, die nadrukkelijk bezig is met het gedrag van automobilisten, onder andere in projecten van de overheid. “Het uit of op stil zetten van de telefoon moet even gewoon worden als het omdoen van je gordel.”

Swankhuisen is als gedragsveranderings- en communicatiespecialist actief betrokken geweest bij de overheidscampagne ‘Onderweg ben ik Offline’, die erop gericht is om weggebruikers hun telefoon niet te laten gebruiken achter het stuur. Maar ingrijpen in het probleem bij de rijopleiding, dat is volgens haar misschien wel veel effectiever.

Afleiding

De telefoon is een soort verlengstuk geworden van de arm in de afgelopen jaren, zo ziet ook Swankhuisen. Dat dit gevaarlijke situaties oplevert, bleek onlangs nog eens uit een groot Amerikaans onderzoek. Conclusie: 68 procent van de verkeersongevallen wordt veroorzaakt doordat automobilisten afgeleid zijn, en de smartphone is daar een van de grootste oorzaken van.

“De telefoon heeft veel functies die ook handig zijn in de auto”, geeft de onderzoekster toe. “Bijvoorbeeld Google Maps, wanneer je eigen navigatiesysteem niet werkt. Uit een wat ouder onderzoek dat vaak gebruikt wordt in Nederland weten we dat twintig procent zijn telefoon onderweg checkt. Maar dat percentage zal ondertussen met het groeiend aantal smartphones alweer veel hoger liggen.”

Trigger

Swankhuisen werkt bij Tabula Rasa, het bureau dat onder andere veel verkeersveiligheidscampagnes ontwikkelt voor de overheid. Voor de recente campagne tegen smartphonegebruik was de zoektocht naar de trigger erg van belang. “Waarom kijken mensen in eerste instantie op hun telefoon? Dat blijkt dan toch vooral het signaal van een inkomend bericht of telefoontje. Daarom is de insteek van de campagne om de telefoon op stil te zetten. Dan haal je die trigger weg”, aldus Swankhuisen.

Dat is namelijk een stuk effectiever dan het voorspiegelen van de mogelijke gevolgen van afgeleid een auto besturen, zo blijkt uit de resultaten van het onderzoek. 87 procent was het na afloop eens met het feit dat social media en verkeer niet samen gaan, terwijl 68 procent positief is over het op stil zetten van de telefoon tijdens het rijden. De focus lag bij het onderzoek op de doelgroep die af en toe de telefoon gebruikt tijdens het rijden. “Er is een groep die het altijd doet. Daar is het moeilijk bij te veranderen”, vertelt de wetenschapper.

Bepaalde pogingen daartoe werken zelfs averechts. De borden langs de kant van de weg waarmee wordt opgeroepen om niet te Facebooken of Whatsappen bijvoorbeeld werken zelfs averechts. Swankhuisen: “Het geeft de bestuurder een trigger: ‘oja, even kijken of ik nog berichtjes heb!’. Dat is net als het bekende principe: denk niet aan de roze olifant. Je ziet hem meteen.”

Aanleren vs. afleren

Veranderen is dus lastig, en vertellen om iets niet te doen werkt slecht. De meest effectieve manier om goed gedrag achter het stuur te krijgen, is om het vanaf het begin af aan te leren. “Je zit als het goed is niet direct je eerste rijles met je telefoon in de hand”, zegt Swankhuisen. “En de tweede les ook niet, en met je examen ook niet. Het is dus een gewoonte die er in sluipt. En daar kan misschien op worden ingegrepen.”

Dé manier is om een gewoonte aan te leren bij beginnende bestuurders om de telefoon weg te leggen. Swankhuisen verwijst daarbij naar de handelingen die momenteel worden uitgevoerd bij het instappen van de auto. “Tussen het stellen van de spiegels, het goed zetten van de stoel en het aandoen van de gordel past het uitzetten van de telefoon of het wegstoppen ervan perfect.”

Rijinstructeurs zouden dit vanaf de eerste les moeten oppakken en iedere keer moeten herhalen. Vervolgens zou het ook tijdens het praktijkexamen bij het CBR de revue moeten passeren. “Het moment van instappen is daar bewezen het meest effectief voor. Voor de gordel word je daar zelfs al aan herinnerd met behulp van een piep wanneer deze niet aan is.”

Te laat voor verbod

Wanneer je betrapt wordt met een smartphone in de hand achter het stuur is de boete met 270 euro fors. Toch is de perceptie van de pakkans zo laag dat deze nauwelijks invloed heeft op het gedrag van bestuurders, vertelt de wetenschapper. “Daarmee ga je het probleem dus ook niet oplossen. En voor een verbod is het al veel te laat.”

Toch is de wil om beter gedrag te vertonen achter het stuur er wel. Vanuit dit startpunt kan het inbouwen van de gewoonte ’telefoon uit in de auto’ dus zeker effectief zijn, zegt Swankhuisen. “Aanleren is een stuk gemakkelijker dan afleren. Het zou geweldig zijn als rijinstructeurs met deze visie actie kunnen ondernemen.”

Lars Verpalen