Het aanleren van gevaarherkenning onder jongeren duurt veel langer dan het aanleren van vaardigheden in voertuigbediening. Vergeleken met oudere adolescenten (18-24 jaar) gedragen jonge adolescenten (pubers van 10-17 jaar) zich veel riskanter. Maar hierbij kan onervarenheid een grote rol spelen, zo blijkt uit onderzoek van de SWOV. Pubers, vooral jongens, overlijden relatief vaker vanwege een verkeersongeval.

Om handiger te worden in het omgaan met complexe verkeerssituaties geldt: oefening baart kunst. Daarom is het belangrijk dat de vaardigheden van pubers getraind worden, bijvoorbeeld door voldoende rijles. Zo onderzocht een studie het gedrag van jonge fietsers (11-13 jaar) in de nabijheid van vrachtwagens en de manier waarop zij rekening hielden met de dode hoek van vrachtwagens.

Dode hoeken

Daaruit bleek dat het merendeel van de jongeren de dode hoeken correct kon aanwijzen, maar dat de vertaling van deze kennis naar praktische keuzes vooral in complexe verkeerssituaties zeer gebrekkig was. Overigens verschilden jongens daarin niet van meisjes.

“Dit onderzoek illustreert dat onervarenheid een belangrijke component kan zijn in het risicogedrag van jongeren in complexe verkeerssituaties. En dat naast voertuigbediening vooral de hogereordevaardigheden, zoals risicoperceptie, daarin essentieel zijn”, meldt de SWOV in de factsheet ‘Riskant verkeersgedrag onder pubers.

Voertuigbediening

“Deze hogereorde-vaardigheden ontwikkelen zich veel langzamer dan die voor voertuigbediening. Waarschijnlijk speelt dit gebrek aan ervaring van deze leeftijdsgroep ook in de bromfietsonveiligheid een belangrijke rol, vooral ten aanzien van hogereordevaardigheden”, aldus de onderzoekers.

“Verder zijn pubers door hun lichamelijke en geestelijke ontwikkeling meer aangetrokken tot gevaarlijke uitdagingen, gevoeliger voor groepsdruk, en hebben ze minder zelfcontrole en overzicht dan de oudere adolescenten. Ook in het verkeer is dit terug te zien.”

Jongerens vs meisjes

In enquêtes zeggen jonge mannen vaker dan jonge vrouwen zich in het verkeer riskant te gedragen. Ook leeftijdsgenoten zijn van invloed op riskant gedrag. Doordat het voor hen steeds belangrijker wordt om bij een groep te horen, zijn jongeren in gezelschap van leeftijdsgenoten eerder geneigd om zich risicovol te gedragen dan wanneer ze alleen zijn.

In Nederland is er nagenoeg geen onderzoek gedaan naar de rol van groepsdruk in het verkeer. Onderzoek in de VS onder 16-17-jarige automobilisten laat zien dat zij zich met leeftijdsgenoten als passagiers vaak riskanter gedroegen dan alleen. Overigens is groepsdruk niet de enig mogelijke verklaring hiervoor. Een alternatieve verklaring is de toename van afleiding door de aanwezigheid van passagiers.

Hersenontwikkeling

Riskant gedrag wordt veroorzaakt door: hersenontwikkeling, vermeende onkwetsbaarheid, sociale omgeving, impulsiviteit, gedragsintenties en routines. Naast een nadelige invloed op de veiligheid van jongeren, heeft de hersenontwikkeling wel een voordelige invloed op het leervermogen van jongeren.

Hierdoor kunnen jongeren veel beter dan volwassenen nieuwe vaardigheden leren, voelen ze zich meer uitgedaagd en kunnen ze daarin ook gemakkelijker topniveaus bereiken. Dat zou dan ook kunnen gelden voor het aanleren van de benodigde vaardigheden voor veilig gedrag in het verkeer.

Vertrouwen in vaardigheden

Andere verklaringen voor riskant gedrag richten zich minder op de fysiologische en meer op de psychologische factoren, zoals gebrek aan kennis, ‘gevaarlijke’ overtuigingen, en een (te) groot vertrouwen in eigen vaardigheden. Een belangrijke factor daarin is de inschatting van de kans dat een gevaar zich voor zal doen, en de kans dat het jou zal treffen.

“Vaak wordt aangenomen dat jongeren beide onderschatten en dat zij zich daarom riskanter gedragen dan volwassenen”, zeggen de onderzoekers. “Echter, wanneer adolescenten gevraagd worden naar de kans om te overlijden door riskant gedrag, blijken hun schattingen onrealistisch hoog. Het aanbieden van de ‘correcte cijfers’ of het aanbieden van ‘harde realistische’ voorlichting zou tegen deze achtergrond alleen maar contraproductief zijn.”

Regels

Verder laat het onderzoek zien dat jongens vaker dan meisjes het bijvoorbeeld niet zo belangrijk vinden zich aan de regels te houden, het niet zo erg te vinden onder invloed aan het verkeer deel te nemen, en zich minder verantwoordelijk te voelen voor de veiligheid van anderen.

Pubers hebben nog geen autorijbewijs, mogen vanaf hun 16e het bromfietsrijbewijs halen, en verplaatsen zich meestal als voetganger, fietser of autopassagier. Hoewel zij dus nog niet bloot staan aan de grote gevaren van het autorijden, wijst recent hersenonderzoek uit dat jonge adolescenten zich wel riskanter gedragen dan oudere adolescenten van 18 tot 24 jaar.

Verkeersdoden

Uit een verder onderscheid naar vervoerswijze blijkt dat van de verkeersdoden van 10 tot 17 jaar, 26% omkomt als autopassagier, 27% als bromfietsers, 35% als fietser en 8% als voetganger.