De stand van de oren, de breedte van de neus, de hoogte van de haargrens en karakteristieke moedervlekken. Het zijn enkele van de kenmerken waarop CBR-medewerkers controleren om te zien of de persoon die ze voor zich hebben ook degene is bij wie het identiteitsbewijs hoort. De identiteitscheck is een van de maatregelen die door het CBR is ingevoerd in de strijd tegen examenfraude. “Want ze proberen werkelijk waar van alles. Van het sturen van een look-a-like tot het dragen van zendertjes in het oor die er enkel met een magneet weer uitgeplukt kunnen worden”, zo laat een medewerker weten. 

Bij de balie in het examencentrum in Rijswijk staat een groep jongeren te wachten tot de deuren van de examenzaal open gaan. Eén voor één hebben ze zich met hun identiteitsbewijs bij een van de medewerkers moeten melden. De blikken van de dames achter de balie gleden daarbij steeds enkele keren van het paspoort of identiteitskaartje naar het gezicht van de kandidaat die het document overhandigde. “We hebben een training gevolgd die ook voor de marechaussee gebruikt wordt. Wij moeten de look-a-likes er dus zó uit kunnen halen.”

Identiteit

Om er zeker van te zijn dat theorie-kandidaten over een geldig identiteitsbewijs beschikken, wordt het document daarnaast onder andere met een blauwe UV-lamp getoetst op echtheid. Een kwestie van onder het apparaat leggen en controleren of er niets in het blauw oplicht. Steeds wanneer er niks gebeurt, verzoeken de dames de jongeren om hun jassen, tassen, telefoons en grote horloges in de lockers in de hal op te bergen. De nummers die op de sleutelhangers aan de kluissleutels staan, corresponderen met de tafelnummers in de examenzaal.

Nadat de aanvang van het theorie-examen in de hal van het examenlocatie wordt omgeroepen, stroomt de groep van zo’n veertig kandidaten het examenlokaal binnen. Wanneer na enige verwarring rond de tafelnummers iedereen op de juiste plek zit, wijst een medewerker de kandidaten uitdrukkelijk op het beleid dat het CBR hanteert als het om examenfraude gaat.

Telefoons

“We willen dan ook nog een keer benadrukken dat hier geen mobiele telefoons in de zaal aanwezig mogen zijn”, zo stelt een medewerkster. “Niet aan, niet op de stille stand en zelfs niet als je de accu eruit hebt gehaald. We gaan zometeen met een sweeper controleren. Als we toch merken dat iemand de regels niet volgt, is het voor die persoon einde examen, examen ongeldig en geld kwijt. Dan weten jullie dat.”

Na deze introductie wordt nogmaals gecheckt op de identiteit van de kandidaten. Op witte kaarten met de tafelnummers zijn met paperclips de ingeleverde identiteitsbewijzen vastgemaakt. Twee medewerkers gaan de zaal rond en laten de kandidaten om de beurt hun achternamen noemen. De naam moet immers overeen komen met de naam die geregistreerd staat bij het tafelnummer. Tegelijkertijd wordt op dat moment nogmaals gecontroleerd of de foto op het document overeen komt met de kandidaat in de examenbank.

Sweeper

Sinds enkele jaren zijn zogenaamde ‘sweepers’ in gebruik om fraude met openstaande telefoonverbindingen op te sporen. De apparaten werden eerst mondjesmaat ingezet, maar zijn inmiddels volledig in gebruik. Voor en tijdens ieder examen wordt een ronde door het examenlokaal gemaakt om te controleren.

De sweeper is een handzaam apparaatje met antenne. Wanneer het een openstaande verbinding gevonden heeft, slaat een balkje uit en geeft het toestel trilling. “Tijdens het examen wil je namelijk niet dat de sweeper gaat zoemen of piepen. Dat veroorzaakt onrust. Vaak zeggen we op zo’n moment nog niets en laten we de fraudeur het examen afmaken. Maar na een heterdaad moeten we de politie inschakelen, dus agenten zullen de kandidaat dan na afloop buiten opwachten.”

Fraude

“Het is een hele aparte situatie, een heterdaad”, vertelt de medewerkster buiten de examenzaal. “Het is een fijn idee dat je een fraudeur hebt kunnen opsporen. We moeten namelijk niet vergeten dat het niet alleen bijdraagt aan de verkeersveiligheid. Het gaat om het behalen van een document waarmee je je kunt legitimeren. Want met een rijbewijs kun je bankrekeningen openen, auto’s huren, noem maar op.”

Volgens haar zit er echter ook een keerzijde aan het verhaal. Dit omdat ze de hele dag alert moet zijn op fraude en als gevolg daarvan constant bezig is met het herkennen van oplichting. Ook al er niets aan de hand is. “Soms word je bijna een beetje paranoia”, zo stelt ze lachend.

Bewijs

Medewerkers van het CBR worden met regelmaat getraind in het uitvoeren van de controles. Dat ze fanatiek zijn, blijkt wel uit een anekdote over een kandidaat die bijna van identiteitsfraude werd verdacht, maar toch echt bleek te zijn voor wie hij zich uitgaf. De medewerksters waren op zoek naar een moedervlek die op de foto van een theorie-kandidaat prominent aanwezig was, maar op het eerste gezicht face to face niet te zien was. Op het laatste moment bleek het een vuiltje op het identiteitsbewijs te zijn. “Met een beetje moeite konden we het gewoon wegvegen.”

Maar het wil ook wel eens voorkomen dat de CBR-medewerkers met de nodige overtuiging look-a-likes aan de politie overdragen en de politie ze vervolgens laat gaan. Het zou dan immers toch echt om de persoon op het identiteitsbewijs gaan. “In sommige gevallen zijn we er tot op de dag van vandaag nog steeds van overtuigd dat het om een fraudegeval ging. Maar omdat ze allerlei persoonlijke vragen goed wisten te beantwoorden, konden de politie niet vaststellen dat het om fraude ging. Dat is dan best frustrerend om te horen.”

Examen

Het examen van 13.00 uur is rustig verlopen. Geen fraudegevallen en een slagingspercentage van zo’n vijftig procent. De volgende groep staat alweer met de identiteitsbewijzen in de hand in de aanslag op het moment dat de eerste lichting kandidaten de zaal verlaat.

“Het blijft toch altijd een beetje spannend”, besluit de dame achter van achter de balie voordat ze weer aan een ronde van controles begint. “Je weet nooit hoe mensen op de constatering van fraude reageren. Je verwacht hele hevige, misschien zelfs agressieve reacties. Maar die heb ik in al mijn jaren hier eigenlijk nog nooit meegemaakt. Ze weten vaak immers zelf ook wel dat ze fout zitten.”

Roosmarijn Dierick