Het is lastig om verkeersgedrag te beïnvloeden. In verschillende studies zijn effecten van automatische gedragsbeïnvloeding aangetoond, maar die zijn niet groot. Dat stelt Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) in het rapport ‘Een duwtje in de goede richting: verkeersveilig gedrag’. SWOV zette diverse onderzoeken op het gebied van gedragsverandering onder elkaar. Van afbeeldingen van boekenplanken in de stiltecoupés van de NS om het praten van reizigers te voorkomen, tot het schilderen van hinkelbanen op straat om de snelheid van automobilisten te verminderen. 

SWOV onderzocht of dergelijke voorbeelden breder ingezet kunnen worden om het gedrag van verkeersdeelnemers te kunnen beïnvloeden. In de praktijk bleek een blijvend effect van verschillende onderzoeken lastig aan te tonen, zo wordt gesteld.

Automobilist

Onderzoeksbureau Goudappel Coffeng deed onderzoek naar het effect van het op straat tekenen van een hinkelpad op de gemiddelde snelheid van automobilisten. Die bleek, nadat het pad was aangebracht, overdag 3 km/u lager te liggen dan voorheen. ’s Avonds was er overigens geen verschil. Bestuurders bleken bij de aanwezigheid van de hinkelbaan ook beter in de zijwegen te kijken en meer te remmen dan in de oude situatie. Hoe lang het effect aanhield is overigens niet bekend. De uitwerking van de hinkelbaan is tot drie dagen na het tekenen gemeten, aldus de SWOV.

Hetzelfde bureau deed onderzoek naar gedragsverandering rondom een school. Dit omdat aangenomen werd dat wachtende ouders bij de ingang van een schoolplein voor chaotische en gevaarlijke situaties zorgden. Door het tekenen van voetstappen en het markeren van een pad bij diezelfde ingang, werd voor de kinderen ‘onbewust’ een vrije doorgang gecreëerd. De markeringen maakten dat de mensen meer afstand hielden tot de uitgang.

Rijgedrag

De Radboud Universiteit deed onderzoek naar de invloed van geur op rijgedrag. In een gesimuleerde rijtaak en in het echte verkeer werd onderzocht of geur van invloed was op de snelheid en nauwkeurigheid van de automobilist. Zo bleek pepermuntgeur samen te hangen met een gemiddeld lagere snelheid dan bij de geur van baby-olie of helemaal geen geur. Het waarom ervan is onbekend, maar een suggestie is dat ademhaling dieper wordt door een prettige geur en daarmee zorgt voor ontspanning. Maar die aanname is nooit hard gemaakt.

De NS wilde voorkomen dat er gepraat werd in stiltecoupés. En dus werden afbeeldingen van boekenplanken in voertuigen aangebracht. Het onderzoek toonde aan dat die strategie effect had: in de coupés met boekenplanken werd minder lang en minder vaak door reizigers gepraat dan in de stiltecoupés zonder ‘boeken’. Er worden echter vraagtekens bij de onderzoeksmethode geplaatst.

Verkeersveiligheid

“In de verkeersveiligheid wordt automatische gedragsbeïnvloeding nog maar op beperkte schaal toegepast en de experimenten die ermee zijn uitgevoerd, zijn meestal niet geëvalueerd volgens wetenschappelijk erkende criteria. In dit project heeft de SWOV daarom een experiment uitgevoerd dat wel op deze manier is opgezet en uitgevoerd”, aldus de stichting.

De bedoeling van het onderzoek met 61 basisschoolkinderen was om na te gaan of ze door middel van ‘priming’ ertoe bewogen konden worden om uit zichzelf een fietshelm op te zetten. De priming werd tot stand gebracht door de kinderen een woordzoeker te laten oplossen waarin woorden waren opgenomen die een associatie hadden met de fietshelm. Een controlegroep loste ook een woordzoeker op, maar met neutrale woorden.

Onderzoek

De ‘geprimede’ kinderen bleken niet veel vaker spontaan een fietshelm op te zetten dan de ‘niet-geprimede’ kinderen. Een effect kon in dit geval dus niet worden aangetoond. “Mogelijk is de negatieve houding jegens het dragen van de fietshelm zo sterk dat deze niet met een dergelijke subtiele interventie beïnvloed kon worden. Een andere mogelijke verklaring voor het uitblijven van een effect is een te kleine steekproef”, zo wordt gesteld.

Eigenlijk kan geconcludeerd worden dat duurzame gedragsverandering onder invloed alleen zou kunnen werken als de prime continu aanwezig is, net zo lang tot het gedrag een gewoonte is geworden, aldus de SWOV. “De studies die zijn aangehaald in het verkeersdomein die dit aspect in zich hebben zoals de bibliotheekafbeeldingen van NS en de pepermuntgeur in de auto, hebben nog geen vervolg gekregen om te onderzoeken of de effecten beklijven. Dit zou een eerste stap moeten zijn”, zo wordt gesteld.

Gedrag

Een voorbeeld van gedragsbeïnvloeding is het metrostation Odenplan in Stockholm. Daar liggen een roltrap en een gewone trap naast elkaar. Reizigers kozen altijd massaal de roltrap om het station te verlaten. Maar Volkswagen bouwde in het kader van haar initiatief ‘The Fun Factory’ traptreden om tot pianotoetsen die ook daadwerkelijk tonen produceerden bij aanraking. Het resultaat: de reguliere trappen werden 66 procent vaker gebruikt. Of het een langdurig effect is of dat de verandering slechts tijdelijk was, dat is niet bekend. Wel is het een duidelijke vorm van gedragsbeïnvloeding. Ook verkeersgedrag zou beïnvloed kunnen worden door een dergelijke verandering van gedrag.

Bekijk hieronder een filmpje over het project: