In geen land ter wereld worden zoveel rijsimulatoren voor de basisrijopleiding gebruikt als in Nederland. In 2010 waren er in ons land ongeveer honderd rijsimulatoren in gebruik bij de rijopleiding B, zo blijkt uit onderzoek van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).

“Er komt steeds meer onderzoek waaruit blijkt dat simulatortraining kan bijdragen aan de verbetering van hogereorde-vaardigheden bij beginnende bestuurders zoals gevaarherkenning”, melden de wetenschappers van de SWOV.

Rijsimulator

Didactisch gezien heeft de rijsimulator een aantal punten voor. Scenario’s kan men zo inrichten dat er in korte tijd veel leermomenten zijn. De training wordt hierdoor intensiever. Tijdens lessen in het werkelijke verkeer zijn de leermomenten vaak dunner gezaaid.

Als een rijinstructeur in een lesauto bijvoorbeeld het invoegen op een drukke autosnelweg wil oefenen, is hij ervan afhankelijk of deze moeilijke invoegsituatie zich tijdens de rijles voordoet. In een rijsimulator kan de gewenste situatie geënsceneerd worden en keer op keer worden herhaald.

Rijinstructeur

Rijsimulatoren bieden bijvoorbeeld de mogelijkheid om tijdens het rijden ook visuele feedback te geven. Een rijinstructeur kan zeggen dat een leerling slingert. Door een rechte lijn op het beeld te projecteren, kan een leerling in een simulator ook zelf zien dat hij slingert.

De prestaties van een leerling kunnen in een rijsimulator bovendien zeer nauwkeurig en objectief gemeten worden. En in een rijsimulator kunnen handelingen eerst worden voorgedaan.

Nadelen

Simulatoren kennen echter ook een aantal mogelijke nadelen. Een simulator is een nabootsing van de werkelijkheid. Zelfs bij de meest geavanceerde high-endsimulatoren die er in de wereld bestaan en die veel te kostbaar zijn om gebruikt te worden voor training in de basisrijopleiding, is die nabootsing nog niet perfect.

“Daarom zijn rijsimulatoren een uitstekend hulpmiddel en geen 100% vervanging van de werkelijkheid”, zegt André Rozendom van Rozendom Technologies.

Daar staat tegenover dat men veel sneller vaardigheden verwerft wanneer men deze op gestructureerde wijze traint dan wanneer men deze min of meer terloops leert. Het telkens ‘geblokt’ een oefening herhalen totdat deze goed is ingeslepen en dan doorgaan naar de volgende oefening, is op de rijsimulator makkelijker te doen dan tijdens de rijles.

Lesauto

Uit experimenten is echter gebleken dat men soms bij gestructureerd en geblokt trainen weliswaar sneller leert dan bij terloops leren in de werkelijkheid, maar dat men het geleerde ook weer snel vergeet als men het niet onmiddellijk toepast. Dus gebruik van een echte lesauto blijft altijd noodzakelijk.

Een probleem bij sommige mensen is simulatorziekte; een vorm van bewegingsziekte die zich uit in misselijkheid. Bewegingsziekte ontstaat doordat wat het evenwichtsorgaan registreert niet overeenstemt met dat wat men ziet. Uit ervaring is echter gebleken dat simulatorziekte niet vaak voorkomt bij mensen die nog geen of heel weinig rijervaring hebben, zo meldt de SWOV.

Voor ervaren bestuurders is simulatorziekte een veel groter probleem. Echter ook hier geldt dat niet ieder ervaren bestuurder hinder heeft van dit fenomeen, omdat naast de fysieke gesteldheid ook het type simulator van grote invloed is op simulatorziekte.

Rijopleiding

Het belangrijkste van een simulator voor trainingsdoeleinden is dat men ermee leert. Een goede nabootsing van de werkelijkheid is daarbij een voorwaarde. De bruikbaarheid van een simulator voor de rijopleiding wordt daarom in ieder geval bepaald door de technische kwaliteit van de simulator.

Rozendom: “Daarom leveren wij al onze rijsimulatoren met originele auto-onderdelen, zoals dashboard en alle overige onderdelen die in de cockpit van een auto aanwezig zijn.”

Maar ook de kwaliteit van de simulatorlessen is van belang. Als de simulator goed is, maar de lessen zijn slecht, dan leert men nog niet. Rijschoolhouders die rijsimulatoren voor trainings- doeleinden gaan gebruiken dienen over een goed leerplan te beschikken. Dit moet ervoor zorgen dat de simulatoren zo in het trainingstraject worden ingezet dat ze een optimaal leereffect geven.

Praktijklessen

Het is volgens de SWOV niet helemaal duidelijk of leerlingen beter leren door eerst alle simulatorlessen en dan de praktijklessen te doen, of dat ze juist beter leren wanneer simulatorlessen en de praktijklessen elkaar afwisselen.

Door gebruik te maken van een virtuele instructeur, kan bespaard worden op tijd van rijinstructeurs. Hierdoor kan een rijsimulator aantrekkelijk zijn voor sommige rijschoolhouders. “Rozendom heeft een calculatiemodel ontwikkeld die samen met de verkeerschool wordt ingevuld en zo uitrekent of en wanneer een investering in een rijsimulator rendabel is”, vertelt Rozendom.

Automaat

Het is echter de vraag of het vanuit didactisch oogpunt wel zo goed is om de rijinstructeur zo veel mogelijk te vervangen door een automaat, zegt de SWOV. Een voordeel van automaten is dat ze nimmer zullen verzuimen om feedback te geven. Maar om iets blijvend aan te leren, is het van belang om juist niet altijd feedback te geven. Dan leren leerlingen zelf in te zien of ze iets goed of fout doen.

“De lessen in de rijsimulatoren van Rozendom zijn zo ontwikkeld dat de opbouw qua leerrendement hier exact op aansluit”, vertelt Rozendom. “Zo wordt bijvoorbeeld eerst een oefening uitgelegd zonder dat een leerling zelf iets hoeft te doen. Vervolgens worden de aanwijzingen steeds minder, tot dat de examenlessen overblijven waar geen feedback meer gegeven wordt.”

“Gemaakte fouten worden wel vastgelegd en uitgeprint na afloop van een les. Op dezelfde wijze wordt ook het aanbod van verkeer geregeld. En naar mate een leerling verder vordert in de les, wordt ook de interactie met andere verkeersdeelnemers geïntensiveerd.”

Onderzoek

Onderzoek naar de veiligheidswaarde van simulatortraining in de basisrijopleiding is schaars. Het onderzoek dat beschikbaar is richt zich op het effect van rijsimulatortraining op gevaarherkenning. Wel hebben onderzoekers aangetoond dat beginnende bestuurders door een simulatortraining in gevaarherkenning beduidend vaker naar mogelijke gevaren keken.

Zo hebben onderzoekers in de Verenigde Staten laten zien dat leerlingen die in hun rijopleiding lessen in risicobewustzijn, gevaarherkenning en het nemen van beslissingen onder tijdsdruk hadden gehad, een lager ongevalsrisico hadden in de jaren na het behalen van het rijbewijs dan leerlingen die niet die simulatorlessen hadden gevolgd.

“Bij onze rijsimulatoren wordt daarom ook instructie gegeven voor de module gevaarherkenning”, vertelt Rozendom. “We verzorgen daarnaast ook los van de rijsimulator instructeuropleidingen over dit belangrijke onderwerp.”

Bart Pals